Suriye üç yıldır üst üste gazeteciler için dünyanın en ölümcül ülkesi. Uluslararası çalışan gazetecilerin öldürülme oranı 2014 yılında önceki yıllara göre artış gösterdi. Shazdeh Omari tarafından yazılan CPJ özel raporu
23 Aralık 2014 tarihinde yayımlandı
Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ) yıllık analizindeki verilere göre, muhabirlerin sınırları aşıp çarpışmaları ve Orta Doğu, Ukrayna ve Afganistan’daki tehlikeli olayları haberleştirmeleri sonucu, 2014 yılında mesleki faaliyetleri nedeniyle öldürülen gazeteciler arasında alışılmadık derecede yüksek oranda uluslararası çalışan gazeteciler yer aldı.
Batılıların sıklıkla bilinçli olarak hedef alındığı çarpışma bölgelerinin dengesiz doğasının bir yansıması olarak, bu sene öldürülen gazetecilerin nederdeyse dörtte biri uluslararası çalışan gazeteciler; CPJ’in geçen yıllarda belgelediğinin iki katı kadar. CPJ araştırmaları geniş zamanlı bakınca gösteriyor ki, öldürülen her 10 gazeteciden dokuzu yerel haberleri işleyen yerli gazetecilerdir.
Toplamda, dünya çapında en az 60 gazeteci 2014 yılında mesleki faaliyetlerinden dolayıöldürüldü; buna kıyasla 2013 yılında ölenlerin sayısı 70 idi. CPJ 2014 yılında ölen en az 18 gazetecinin daha durumunu mesleki faaliyet ile ilgili olup olmadığı bakımından incelemekte.
Uluslararası faal bir muhabir olarak çalışmanın tehlikesi Nisan ayında Afganistan’da seçimleri haberleştiren Alman vatandaşı The Associated Press fotoğrafçısı Anja Niedringhaus‘un bir polis tarafından vurulup öldürülmesiyle yeniden gündeme geldi. Ağustosta Amerikalı serbest gazeteci James Foley militan grup İslam Devleti üyeleri tarafından infaz edildi ve cinayetin bir videosu İnternet üzerinde yayımlandı. Foley, Suriye’de 2012 yılında kaçırılmıştı ama nerede olduğu bilinmiyordu. Bu cinayetten iki hafta sonra İslam Devleti, 2013 yılının Ağustos ayında kaçırılan Amerikalı – İsrailli serbest gazeteci Steven Sotloff‘un kafasının kesilişini gösteren bir diğer video yayımladı.
Çarpışma bölgelerinde çalışan Batılı gazetecilere yönelik risklerin artmasına karşın mesleki faaliyetlerinden dolayı tehdit altında bulunan gazetecilerin ezici çoğunluğu yerel gazeteciler. Örneğin, CPJ’in Suriye’deki kayıp gazetecilerin sayısına dair tahmini 20 civarında; bunların birçoğunun İslam Devleti’nin elinde olduğuna inanılıyor ve çoğunluğu Suriyeli.
Toplamda, Suriye çarpışmaları 2014 yılında en az 17 gazetecinin ölümüne yol açtı; böylece 2011 yılında çarpışmalar başladığından beri ülkede öldürülen gazetecilerin sayısı 79 oldu. Suriye’de artan ölüm oranı ülkenin CPJ 1992 yılında gazeteci ölümlerini belgelemeye başladığından beri gazeteciler için en ölümcül ikinci bölge olarak belirlediği Filipinler’in sırasını aldı.
Irak’ta bu yıl en az beş gazeteci öldürüldü; bunlardan üçü Irak hükumeti ve müttefikleri ile İslam Devleti liderliğindeki ayaklanmacılar arasındaki çarpışmaları haberleştiriyordu. Bunlardan biri olan Al-Ahad TV kameramanı Khalid Ali Hamada, haberlere göre, Haziran 2014’te Diyala ilindeki Irak güvenlik güçleri ve silahlı İslam Devleti üyeleri arasındaki askeri hareketleri izlerken öldürüldü.
İsrail ve İşgal Altındaki Filistin Toprakları‘nda Temmuz ve Ağustos aylarında geçen, çoğu sivil 2100’ün üzerinde Filistinlinin ve 73 İsraillinin öldüğü 50 günlük çapışmaları haberleştirirken en az dört gazeteci ve üç medya çalışanı öldürüldü. Yerel ajans Media 24 için çalışan bir şoför, “basın” amblemli arabasının 9 Temmuz günü İsrail tarafından vurulması sonucu öldü.
Bu sene Ukrayna‘da en az beş gazeteci ve iki medya çalışanın ölümleri CPJ’in Ukrayna için kayda geçirdiği gazetecilik bağlantılı ölümlerde 2001’den beri ilk vakalar. Öldürülenlerden biri dışında hepsi uluslararası çalışan gazetecilerdi. CPJ 2014’te bu ülkede sık gözlenen basın özgürlüğü ihlallerini kayda geçirdi ki bunlar arasında saldırılar, gazetecilerin gözaltına alınması ve kaçırılmaları ile yayın engellemeleri var.
Geniş zamanlı verilere göre dünyanın gazeteciler için en ölümcül bölgesi olan Pakistan‘da üç gazeteci mesleki faaliyetleriyle alakalı olarak öldürüldü ki, bu durum geçen yıllara göre azalma gösteriyor. Ancak gazetecilere karşı şiddet sürüyor: Nisan ayında Geo News sunucusu Hamid Mir Karachi’nin ana havaalanından ayrılırken altı yerinden vuruldu ancak hayatta kaldı. Mart ayında silahlı saldırganlar televizyon sunucusu Raza Rumi‘yi hedef aldılar ama ciddi yara almadan kurtuldu. Şoförü ise öldürüldü.
Paraguay‘da 2014 yılında en az üç gazeteci öldürülürken bunlar CPJ’in ülkede kayda geçirdiği gazetecilik alakalı ölümler arasında 2007’den beri ilk vakalardı. Bu gazetecilerden ikisi radyo sunucularıydı. Edgar Pantaleón Fernández Fleitas, Haziran’da, ülkenin kuzeyindeki Concepción şehrinde yerel yargıçları, avukatları, ve Başsavcılık ofisindeki yetkilileri yolsuzluk ile itham ettiği bir radyo programı sunduktan sonra vurularak öldürüldü.
Bazı gazeteciler ölümcül Ebola virüsünün yayılışını haberleştirirken ön saflarda kaldılar. Gine’de bir radyo muhabiri ve iki medya çalışanının cesetleri Wome kasabasının kanalizasyonuna atılmış halde bulundu. Gazeteciler orada bir delegasyonun kamu sağlığı farkındalık kampanyasını takip etmek için bulunuyordu.
Türkiye’de uzun yıllardan beri ilk medya alakalı cinayet gerçekleşti. Ekim ayının 14. günü Kadri Bağdu Adana’da bisikletiyle Kürt gazetesi Azadiya Welat’ıno günkü sayısını dağıtırken motosiklet üzerindeki iki kişi tarafından vuruldu. Gazetenin editörlerinden biri CPJ’e sıklıkla telefon ve e-posta yoluyla tehdit aldıklarını söyledi. CPJ araştırmaları yetkililerin Kürt medyasının yasadışı Kürdistan İşçi Partisi (PKK) ya da Kürt örgütler için bir çatı olan Kürdistan Topluluklar Birliği (KCK) çizgisinde olduklarını iddia ettiklerini gösteriyor.
Burma ordusu, güneydoğudaki Mon eyaletinde tuttukları Burmalı bir serbest gazeteciyi vurup öldürdüklerini açıkladı. Bu infaz CPJ’in Burma’da 2007’den beri kaydettiği gazetecilik bağlantılı ilk vaka. 2014 yılında ülkede basın özgürlüğü geriledi, en az 10 gazeteci hapiste.
CPJ araştırmalarında öne çıkan bazı diğer trendler:
- 2014 yılındaki toplam ölüm sayısı son 10 yılda gazetecilerin maruz kaldığı süregelen risk düzeyiyle uyumlu. Son üç yıl CPJ’in kayda geçirdiği en ölümcül dönem oldu.
- 2014 yılında öldürülen gazetecilerin neredeyse yarısı Orta Doğu’da öldü. Yaklaşık %38’i sırasında veya çapraz ateş sonucu öldü.
- CPJ’in kayda geçirdiği ilk gazeteci ölümü çeşitli isyancı gruplar ile devlet güçleri arasındaki çatışmaların büyük şiddete yol açtığı Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeydi.
- Artık dünyanın gazeteciler için en ölümcül bölgeleri arasında üçüncü gelen Filipinler’de en az bir gazeteci öldürüldü. 32 gazeteci ve medya çalışanının öldürüldüğü 2009 Maguindanao katliamının bir tanığı daha kasım ayında vurularak öldürülünce, CPJ araştırmalarına göre öldürülen tanık sayısı dörde yükseldi. Katliamla ilgili tek bir kişi bile mahkum olmadı.
- 2014 yılında öldürülen gazetecilerin %40’ından çoğu hedef gözetilerek katledildi. Gazetecilerin yaklaşık %31’i öldürülmelerinden önce tehdit aldıklarını bildirmişlerdi.
- 2014 yılında gazeteci ölümü gerçekleşen ülkelerin sekizi CPJ 2014 Cezasızlık İndeksi‘nde, gazetecilerin sıklıkla öldürüldüğü ve cinayetlerin cezasız kaldığı ülkeler arasında yer alıyor.
- 2014 yılında öldürülen gazeteciler arasında en sık rastlanan meslek %35 ile yayın muhabirliği idi; onu %27 ile kameramanlık izledi.
- 2014 yılında öldürülen gazetecilerin neredeyse %68’i siyasi haberler yapıyordu, onu takip eden en ölümcül alanlar ise %60 ile savaş haberleri ve %55 ile insan hakları haberleri oldu.
CPJ tüm gazeteci ölümleri üzerine detaylı kayıtlar oluşturmaya 1992 yılında başladı. CPJ çalışanları her ölümü bağımsız olarak araştırıp arkasında yatan nedenleri belirliyor. CPJ bir vakayı ancak gazeteci mesleki faaliyetine doğrudan bir tepki olarak, çatışma dahilinde çapraz ateş sonucu veya tehlikeli bir görev üzerindeyken öldürüldüyse meslekle alakalı sayıyor.
Eğer öldürülme nedenleri net değilse ama gazetecinin mesleki faaliyetten dolayı öldürülmüş olması mümkünse CPJ vakayı “doğrulanmamış” olarak kayda geçiriyor ve araştırmaya devam ediyor. CPJ listesi hastalıktan ya da araba veya uçak kazalarında ölen gazetecileri içermiyor; eğer kaza bir saldırı sonucu gerçekleşmemişse. Farklı kriterler uygulayan başka basın örgütlerinin sayıları CPJ’inkilerden yüksektir.
CPJ’in mesleki faaliyetlerinden dolayı 2014’te öldürülen gazeteciler veri tabanı her kurban hakkında kapsül raporlar ve istatistik analizi içeriyor. CPJ aynı zamanda 1992’den beri öldürülen tüm gazeteciler için de bir veri tabanı tutuyor.
Shazdeh Omari CPJ’in haber editörüdür. Daha önce The Village Voice’da Redaksiyon Şefi olarak çalışmış, Amerika Birleşik Devletleri ve Yunanistan’da muhabirlik ve editörlük yapmıştır.