2015 yılında öldürülen 69 gazeteciden yüzde 40’ı El Kaide ve İslam Devleti gibi militan grupların elinde ölmedi. Toplam sayının üçte ikisinden çoğu cinayet için hedef seçilmişti. Elena Beiser’in hazırladığı bir CPJ özel raporu
29 Aralık 2015 tarihinde yayımlandı
Gazetecileri Koruma Komitesi’nin yıllık analizinin bulgularına göre İslam Devleti ve El Kaide gibi İslamcı militan gruplar bu sene dünya çapında 28 gazetecinin öldürülmesinden sorumluydular – mesleki faaliyetlerinden dolayı öldürülenlerin toplamının yüzde 40’ı. Bu cinayetlerin dokuzu 2015’te Suriye’den sonra basın için en tehlikeli ülke olan Fransa’da işlendi.
Dünya çapında 69 gazeteci görev başında öldürüldü ki, bunlar dahilinde çalışmalarına misilleme olarak öldürülenlerin yanı sıra çatışma sırasında veya iki ateş arasında yahut diğer tehlikeli görevlerde öldürülenler var. Toplamda, 2015 yılının Ocak ayının birinden Aralık ayının 23’üne dek geçen sürede, 61 gazetecinin öldürüldüğü 2014 yılından daha yüksek. CPJ, bu yıl ölen en az 26 diğer gazetecinin ölümlerinin işleriyle alakalı olup olmadığını belirlemek için araştırmalarını sürdürüyor.
Son üç yılın aksine, ölümler farklı ülkeler arasında geniş şekilde dağılmıştı. Irak, Brezilya, Bangladeş, Güney Sudan ve Yemen’in her birinde en az beş gazeteci öldürüldü.
Ölümlerde 2012, 2013 ve 2014 yıllarında Suriye dünyanın geri kalanını açık farkla geride bırakmıştı. 2015 yılında 13 gazetecinin öldürüldüğü Suriye’de ölüm sayısının düşmesi kısmen birçok büyük uluslararası habercilik kurumunun bu ülkeye çalışanlarını göndermeme kararı aldıktan sonra orada çalışan gazetecilerin sayısının azalmasından, kısmen de yerel gazetecilerin sürgünde yaşamak için ülkeden kaçmasından kaynaklanıyor.
Ancak, Suriye’deki teyit edilmiş ölümlerin sayısındaki düşüş aynı zamanda CPJ’in Libya, Yemen ve Irak gibi çatışma bölgelerinde olduğu gibi orada da vakaları araştırmasının güçlüğünden de kaynaklanıyor. CPJ bu yıl Musul’da 35 gazetecinin kayıp, öldürülmüş veya İslam Devleti’nin elinde esir olduğuna dair haberleri incelemek için Irak’ta bir araştırma görevine çıktı. Militan grubun bu şehirde bilgi edinebilme imkanı üzerinde mutlak kontrolünün olması sonucu sadece bir avuç vaka teyit edilebildi. CPJ bu bölgede düzinelerce gazetecinin daha öldürüldüğü haberlerine ulaştı ancak bu kişilerin gerçekten ölüp ölmediğini ve eğer öldülerse sebebinin gazetecilik olup olmadığını bizzat teyit edemedi. Bu gazetecilerin birçoğu CPJ’in “kayıp” listesinde bulunuyor.
Çatışmalarla harap olmuş bu ülkelerde gazetecilik yapmaya devam edenler sıklıkla çatışmaların parçası olan gruplarla bağlantılı oluyorlar; bu da CPJ’in ölümlerinin sebebini belirleme çabalarını daha da çetrefilli hale getiriyor.
Arap Yarımadası’ndaki El Kaide Ocak ayında Paris’te gerçekleşen ve mizah dergisi Charlie Hebdo‘da sekiz gazetecinin öldürüldüğü katliamı üstlendi ve İslam Devleti Ekim ayında Türkiye’de sürgünde yaşayan Fares Hamadi ve İbrahim Abd el Kader adlı iki Suriyeli gazeteciyi öldürdü. Abd el Kader, 2015 yılında CPJ’in Uluslararası Basın Özgürlüğü Ödülü ile onurlandırılan Rakka Sessizce Katlediliyor grubunun ilk zamanlarında üyesiydi.
Bangladeş’te, bir El Kaide uzantısı grubun üyeleri ya da bir diğer yerel aşırılıkçı grup olan Ansurallah Bangla Takımı aralarında ABD vatandaşı Bangladeşli yazar Avijit Roy‘un (öldürüldüğü sırada bir kitap fuarına katılıyordu) da bulunduğu bir yayımcı ve dört blog yazarının hack’lenmeleri ve bıçaklanarak öldürülmeleri vakalarında şüpheli durumdalar. Pakistan’da, Güney Veziristan Gazetecilerinin Kabilesel Birliği başkanı ve genel sekreteri; ayrıca Urdu dilinde çıkan Daily Ummat ve Daily Nai Baat gazetelerinin muhabiri olan Zaman Mehsud‘un vurulmasını Taliban üstlendi. Ve Somali’de, devlet medyasında çalışan ve bir diğer öldürülmüş gazetecinin dulu olan Hindia Haji Mohamed Aralık ayında İslamcı militan grup El Şebab’ın üstendiği bir saldırıda arabası bombalanarak öldürüldü.
CPJ’in en son hapishane sayımına göre bu cinayetler gerçekleşirken devletler dünya çapında en az 110 gazeteciyi (toplam 199 hapis gazeteci arasından) devlete karşı işlenen suçlar kapsamında hapiste tutuyordu. Bu da basının nasıl bir taraftan teröristler ve diğer taraftan terörle mücadele ettiğini iddia eden devletler tarafından sıkıştırıldığının göstergesi.
Dünya çağında 2015 yılında öldürülen gazetecilerin üçte ikisinden çoğu çalışmalarına misilleme olarak, hedef seçilerek öldürüldüler – bu durum tarihsel ortalamada da böyle ama CPJ’in son beş yılda kaydettiği vakalardan daha yüksek bir oran.
Dünya çapındaki cinayetlerin üçte birine yakını suç çeteleri, devlet görevlileri veya yerel vatandaşlar tarafından işlendi – en çok uyuşturucu kaçakçıları veya organize suç çeteleriyle bağlantılı olduğundan şüphelenilen yerel yetkililer tarafından. Bunlar arasında Brezilyalı Gleydson Carvalho vakası vardı; iki adam tarafından vurularak öldürüldüğünde genelde polisler ve politikacıları yolsuzluk ve görevi kötüye kullanmak sebepleriyle eleştirdiği radyo programını sunuyordu. Altı cinayetle Brezilya CPJ’in detaylı kayıtlar tutmaya başladığı 1992’den bu yana en yüksek sayıyı gördü. Şiddet düzeyi daha önce görülmeyen seviyede olmasına karşın Brezilya adli makamları geçen iki yıl içinde altı cinayet davasını mahkumiyet ile sonuçlandırarak cezasızlık ile savaşmakta aşama kaydettiler.
Dünyanın en yeni ülkesi Güney Sudan, CPJ’in öldürülen gazeteciler veritabanına ilk kez kimliği belirsiz silahlı saldırganların Batı Bahr el Ghazal Eyaletinde bir resmi konvoya pusu kurmaları ve bir yerel yetkiliyle seyahat eden beş gazetecinin ölümüne sebebiyet vermeleriyle girdi. Saldırının amacı ve sorumluları bilinmiyor; yetkililer farklı gruplara işaret ediyorlar; bunlar arasında Başkan Salva Kiir ile girdiği güç çatışması sayesinde 2013 yılındaki iç savaşa yol açan eski Başkan Yardımcısı Riek Machar’ın taraftarları da var. Bu cinayetler Güney Sudan’ı CPJ’in öldürülen gazetecilerinin katillerinin serbest kaldığı ülkelere dikkat çeken Cezasızlık İndeksi‘ne soktu.
Güney Sudan’ın yanı sıra Polonya ve Gana da CPJ’in öldürülenler veritabanında ilk kez yer aldılar. Polonya’da, yerel suç, uyuşturucu ve çevre kirliliği üzerine haberler yapan bir İnternet sitesinin kurucusu ve editörü Lukasz Masiak meslektaşlarına öldürülmekten korktuğunu söyledikten sonra bir bovling salonunda saldırıya uğradı ve öldürüldü. Gana’da radyo muhabiri George Abanga kakao çiftçileri arasındaki bir anlaşmazlığı izlemekten dönerken yakın mesafeden vurularak öldürüldü.
CPJ araştırması dahilinde öne çıkan bazı diğer eğilimler ise şöyle:
- On Yedi gazeteci çatışma sırasında veya çapraz ateş altında öldürüldü. Beş gazeteci tehlikeli bir görevdeyken öldürüldü.
- Hedef seçilerek öldürülen 47 cinayet kurbanlarından en az 28’i öldürülmeden önce tehdit edilmişti.
- 2007 yılından beri ilk kez CPJ Filipinler’de doğrudan mesleki faaliyet ile alakalı olarak öldürülen hiç gazeteci belirlemedi. Buna karşın ne az yedi gazeteci net olmayan koşullarda öldürüldü ve CPJ bu vakaların mesleki faaliyet ile ilgili olup olmadığını araştırmaya devam ediyor.
- En tehlikeli meslek televizyon muhabirliği oldu; böyle 25 gazeteci öldürüldü. Yirmi Dokuz kurban ise İnternet mecrasında çalışıyordu.
- Kurbanların çalıştığı alanlar arasında en önde geleni siyaset idi; onu savaş ve insan hakları gazeteciliği takip etti.
CPJ gazeteci ölümleri hakkında detaylı kayıtlar tutmaya 1992 yılında başladı. CPJ çalışanları her ölümü bizzat araştırıyorlar ve ardında yatan koşulları teyit ediyorlar. CPJ’in bir vakayı meslekle alakalı olarak kabul etmesi ancak çalışanlarının bir gazetecinin doğrudan mesleki faaliyetten dolayı misillemeye uğrayıp öldürüldüğü, çatışma altında çapraz ateşte öldürüldüğü veya tehlikeli bir görevde öldürüldüğünden makul biçimde emin olduklarında gerçekleşiyor.
Eğer bir öldürülme vakasının amacı belirsiz ise ancak gazetecinin mesleki faaliyetinden dolayı öldürülmüş olması mümkün ise CPJ bu vakayı “teyit edilmemiş” diye arşivliyor ve araştırmaya devam ediyor. CPJ listesi hastalık sonucu ölen veya kaza saldırı sonucu gerçekleşmemişse uçak ya da araba kazalarında ölen gazetecileri kapsamıyor. Başka kriterler kullanan diğer basın kurumlarının ölüm sayıları CPJ’inkilerden farklı oluyor.
CPJ’in 2015’te mesleki faaliyetten dolayı öldürülen gazeteciler veritabanı her kurban için ayrı birer kapsül raporu ve bir istatistiksel analiz içeriyor. CPJ’in ayrıca 1992’den beri öldürülen tüm gazeteciler için de bir veritabanı mevcut.
Elana Beiser Gazetecileri Koruma Komitesi’nin Yayın Yönetmenidir.