زنده نگه داشتن امید

روزنامه نگاران افغان در تبعید با وجود آینده ی نامشخص به گزارش دهی ادامه میدهند

انیسه شهید، روزنامه نگار افغان در یک مصاحبه تلفنی به کمیته محافظت از خبرنگاران گفت: “من خانواده، شغل، هویت و کشورم را از دست دادم.” خبرنگار سابق طلوع نیوز در کابل، بزرگترین رسانه ی افغانستان، شهید یکی از صدها خبرنگاری است که به دنبال تسلط طالبان بر کشور در آگوست 2021 از ترس اینکه به خاطر کار خود با تلافی مواجه شود از افغانستان فرار کرد.

علیرغم همه چیزهایی که وی پشت سر گذاشت، مطمئن است که اعتبارش در میان میلیون ها افغان بی کم و کاست پا برجا است و باید مورد استفاده قرار گیرد. او از تبعید در ایالات متحده، همچنان به تهیه گزارش های انتقادی درباره افغانستان برای سایت خبری ایندیپندنت فارسی، با تمرکز بر ولایت زادگاهش پنجشیر، پایگاه تاریخی مقاومت افغانستان در برابر طالبان، ادامه می دهد.

شهید در جریان (انقلاب رسانه‌ یی افغانستان) پس از سقوط اولین رژیم طالبان در سال 2001، روزنامه ‌نگار شد. در آن زمان، ایالات متحده و متحدانش سرمایه گذاری هنگفتی در توسعه رسانه های افغانستان انجام دادند و بر اساس یک برآورد، ایالات متحده به تنهایی بیش از 150 میلیون دالر در این زمینه کمک کرد.

 سمیع الله مهدی، روزنامه نگار در مقاله ای در سال 2021 برای مرکز پژوهشی”شورنشتاین” که در امور رسانه، سیاست و پالیسی عامه فعالیت دارد، می نویسد که دولت‌های خارجی نیز با تکیه بر دولت‌های متوالی افغانستان برای داشتن درجه نسبتاً بالایی از آزادی بیان، حمایت سیاسی مهمی را ارائه کردند که نتیجه آن «یکی از پر جنب و جوش ترین صنایع رسانه یی در منطقه بود».

رسانه‌های افغانستان که روزگاری پر رونق بودند، اکنون با سانسور و ارعاب گسترده تحت نظارت طالبان مواجه هستند. خبرنگارانی که در افغانستان باقی مانده اند با زندان، شکنجه، لت و کوب و تهدید مواجه شده اند. (ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان به درخواست کمیته محافظت از خبرنگاران برای اظهار نظر که از طریق برنامه پیام رسانی ارسال شده بود، پاسخ نداد.) زنان روزنامه نگار تا حد زیادی از رسانه ها، به ویژه در خارج از مناطق شهری ناپدید شده اند، و در ماه می 2022، طالبان به خبرنگاران زن دستور داد تا چهره های خود را حین اجراء برنامه ها بپوشانند و این بیانگر هدف آنها برای حذف زنان از روی صحنه است.

ما احساس نمیکنیم جدا باشیم

در حالی که گزارشگران محلی در افغانستان تحت فشار شدید مبارزه می کنند، بسیاری از روزنامه نگاران تبعیدی در تلاش هستند تا روزنامه نگاری را که زمانی می توانستند در خانه دنبال کنند، ادامه دهند. هارون نجفی زاده، مدیر افغانستان اینترنشنال مستقر در بریتانیا، اولین پخش کننده خبری بین المللی که در کل بر افغانستان متمرکز است، می گوید: «آنچه از 20 سال سرمایه گذاری و فداکاری در رسانه های [افغان] باقی مانده است، قدرت آزادی بیان است. “این در رسانه های تبعیدی ثبت شده است.”

افغانستان اینترنشنال در 15 اگوست 2021، روزی که کابل به دست طالبان افتاد، به پخش برنامه های رادیویی و تلویزیونی به زبان دری در افغانستان و سراسر جهان اقدام نمود. به گفته ی  نجفی زاده، او و شرکای وی به سرعت توانستند آن را راه اندازی کنند و به پیش ببرند، زیرا آنها سال ها قبل از تسلط طالبان به دنبال کمک مالی بودند و با سقوط هر ولایت در اوایل ماه اگوست 2021، به طور فزاینده تامین کنندگان مالی را تحت فشار قرار دادند. این رسانه اکنون توسط (ولانت مدیا) مستقر در بریتانیا، که ایران اینترنشنال را نیز مدیریت می کند و بنا به گزارش ها با عربستان سعودی ارتباط دارد، تامین مالی می شود. (نجفی زاده به کمیته محافظت از خبرنگاران گفت که افغانستان اینترنشنال با هیچ دولتی مرتبط نیست.)

80 کارمند رسانه یی افغانستان اینترنشنال عمدتاً کارمندان سابق سازمان های خبری برجسته افغانستان هستند که پس از تسلط طالبان فرار کردند. علیرغم هزاران مایل مسافتی که آنها را از کشورشان جدا می‌کند، آنها می‌توانند با تکیه بر شبکه‌های گسترده ارتباطی که هنوز در داخل کشور دارند، گزارشی از زندگی تحت طالبان تهیه کنند. نجفی زاده می گوید: «ما احساس نمی کنیم که از افغانستان جدا باشیم.

نجفی زاده می گوید که اعتبار بلند کارکنان به این رسانه این امکان را می دهد که به سرعت در رسانه های اجتماعی به طرفداران زیادی دست یابد. اگرچه طالبان در ماه مارس، شبکه‌های محلی را از پخش مجدد برنامه‌های بی‌بی‌سی، صدای آمریکا و دویچه وله منع کردند، اما نجفی‌زاده از قطع شدن شبکه اش بیمناک نیست. او می گوید: «آنها باید دوران دیجیتال را ممنوع کنند.

با این حال، دسترسی به اینترنت در بسیاری از مناطق افغانستان کم است. بر اساس یک برآورد، افغانستان در آغاز سال 2022، با جمعیت مجموعی 40.29 میلیون نفر، 9.23 میلیون کاربر اینترنت داشت که 4.15 میلیون آنرا کاربران شبکه های اجتماعی تشکیل میداد. هر چقدر هم که این ارقام نسبتاً کم باشد، در طی دو دهه که طالبان از قدرت خارج شده بودند، سیر صعودی داشت. در سال 2001، در دوران حکومت قبلی طالبان، دولت اینترنت را ممنوع کرد تا از انتشار اطلاعات و تصاویری که حاوی «فحش، غیراخلاقی و ضد اسلام» بودند، جلوگیری کند و در نتیجه ارتباط افغان‌ها با جهان خارج را قطع کرد.

اکنون طالبان خود از اینترنت برای تقویت پیام های خود در رسانه های اجتماعی استفاده می کند. با این حال نامراتا ماهشواری، مشاور سیاست آسیا و اقیانوسیه در سازمان حقوق دیجیتال (اکسس نو)، می گوید که سازمان او گزارش هایی را مبنی بر این دریافت کرده است که طالبان همچنان به اجرای قطع اینترنت در مناطق خاصی برای سرکوب اعتراض و مقاومت ادامه می دهند. ماهشواری از طریق ایمیل به کمیته محافظت از خبرنگاران گفت: «اتصال همچنین تحت تأثیر تخریب پایه ‌های مخابراتی [قبل از تسلط طالبان] و توانایی مالی و فنی طالبان برای فعال نگهداشتن اینترنت قرار خواهد گرفت».

مبارزه ی  برای اطلاعات

اینترنت نه تنها برای ارسال اطلاعات به افغانستان، بلکه برای دریافت اطلاعات نیز ضروری است. خبرنگارانی که در تبعید به سر می برند به شدت به منابع داخل افغانستان برای کسب اطلاعات تازه در مورد آنچه در محل می گذرد وابسته هستند. شهید می گوید که پوشش پنجشیر، جایی که طالبان سابقه ی قطع دسترسی تلفن و اینترنت را دارد، به ویژه در روبرو شدن با چنین موانع ارتباطی دشوار است.

منابع روزنامه نگاران تبعیدی شامل همکاران سابقی هستند که پس از تسلط طالبان در کشور مانده اند و برخی از آنها اکنون ادامه کار خود را نا امن می دانند. بوشرا صدیق، سردبیر مجله آتلانتیک و گزارشگر سابق روزنامه های محلی در افغانستان، می گوید با این حال، آنها به این حرفه وفادار هستند و می خواهند به گردش اطلاعات قابل اعتماد کمک کنند. صدیق از سال 2016 تا 2019 در دانشگاه کابل در رشته روزنامه نگاری تحصیل کرد و در آنجا شروع به ایجاد شبکه ارتباطی خود کرد. او می گوید روزنامه نگاری یک تخصص محبوب بود: در سال 2021، 309 دانش آموز از برنامه مکتب روزنامه نگاری  فارغ گردیدند.

به عنوان یک اقدام احتیاطی، صدیق از همکاران روزنامه نگار خود می خواهد که مدارک ارتباطات خود را حذف کنند. او می گوید: «اگر [طالبان] تلفن شما را بررسی کنند و ببینند که با یک خبرنگار در ایالات متحده در ارتباط هستید، می تواند خطرناک باشد».

راه های دیگر بدست آوردن اطلاعات اغلب به روی روزنامه نگاران تبعیدی یا هر کس دیگری بسته است. در سال 2018، دولت قبلی افغانستان کمیسیون دسترسی به اطلاعات را ایجاد کرد که مکانیزمی را برای هر کسی به میان آورد تا اطلاعات عمومی را درخواست کند. زهرا موسوی، رئیس کمیسیون دسترسی به اطلاعات از زمان تأسیس تا زمان تسلط طالبان، به کمیته محافظت از خبرنگاران گفت که اگرچه مایه دلگرمی است که این کمیسیون هنوز منحل نشده است، اما دفاتر آن بروی عموم و رسانه ها بسته است و صفحه اینترنتی آن غیرقابل دسترس است. او از طریق برنامه پیام رسانی به کمیته محافظت از خبرنگاران گفت، دیگر اعضای سابق این کمیسیون نیز مانند وی پس از تسلط طالبان از افغانستان فرار کرده اند.

موسوی گفت، قانون دسترسی به اطلاعات کشور که در دولت قبلی تصویب شده بود، “دیگر توسط طالبان ارزش گذاری یا اجرا نمی شود.” وی افزود، در حالی که ممکن است این کمیسیون در نهایت به عنوان یک ریاست مستقل یا زیر نظر وزارت اطلاعات و فرهنگ به فعالیت های خود ادامه دهد، اما بودجه کافی برای فعالیت نخواهد داشت.

به طور کلی، طالبان تلاش‌ها را برای محدود کردن و سانسور هرگونه اطلاعاتی که روایت صلح، ثبات و امنیت را در سراسر کشور به چالش می‌کشد، تشدید کرده است. شفیع کریمی، یک روزنامه‌ نگار فریلانس افغان که اکنون در تبعید است و مهاجرت را برای فرانس 24 در پاریس پوشش می‌دهد، به کمیته محافظت از خبرنگاران گفت که برای مثال، سخنگویان طالبان از ارائه اطلاعات در مورد تعداد کودکانی که در زمستان سخت گذشته جان خود را از دست داده‌ اند خودداری کرده‌اند. 

علی شیر شهیر، روزنامه نگار دیگر افغان که در حال حاضر در آلمان در تبعید به سر می برد، می گوید زمانی که انفجاری در یک مکتب لیسه در یک محله عمدتا شیعه نشین هزاره در غرب کابل در ماه آپریل رخ داد، طالبان از دادن هرنوع اطلاعاتی در مورد این انفجار یا قربانیان خودداری کردند. شهیر می گوید که سخنگویان طالبان “ما را روزنامه نگاران دست نشانده می نامند.” آنها ما را متهم می کنند که برای منافع کشورهای خاص کار می کنیم وعلیه آنها تبلیغ می کنیم.

روزنامه‌ نگاران تبعیدی که با کمیته محافظت از خبرنگاران صحبت می‌کردند موافق اند که ظهور روزنامه‌ نگاری شهروندی به آنها کمک کرده است تا با محدودیت‌های طالبان در گردش آزاد اطلاعات، به‌ ویژه در پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مقابله کنند. زهرا جویا، سردبیر و موسس رخشنا مدیا رسانه ی متمرکز براخبار مربوط به زنان، از طریق تماس ویدیویی از هتلی در مرکز لندن، جایی که او با 400 افغان دیگر در آنجا اقامت دارد، به کمیته محافظت از خبرنگاران گفت ” ما پیام های زیادی از مردم افغانستان دریافت کرده ایم. آنها می خواهند با ما گزارش دهند”. جویا، همراه با سایر خبرنگارانی که با کمیته محافظت از خبرنگاران صحبت کردند، معتقد اند که به چالش کشیدن اطلاعات  گسترده نادرست و غلط ،از داخل و خارج از افغانستان بخش بزرگی از ماموریت او در حال حاضر است.

هنوز در معرض خطر

در حالی که صدها خبرنگار افغان در تبعید به سر می برند، گزارش دهی همچنان یک امتیاز است: تنها بخش کوچکی توانسته اند از خارج به کار خود ادامه دهند. افغانستان اینترنشنال به صورت خصوصی تمویل می شود، در حالی که رخشانه متکی به کمک های خصوصی است که از طریق سرمایه گذاری جمعی پس از سقوط کابل دریافت کرده است و (بعضی از خبرنگاران در آنجا رضا کار هستند).

کریمی، همراه با سه خبرنگار دیگر در فرانسه، چندین ماه گذشته را صرف جمع آوری کمک های مالی برای ایجاد شبکه خبرنگاران افغان در تبعید (AJEN) کرده است که به دنبال پوشش موضوعات حقوق بشر، حقوق زنان و آزادی مطبوعات که در داخل افغانستان به شدت سانسور شده اند، است. علاوه بر حمایت از خبرنگارانی که در افغانستان باقی مانده اند، AJEN به دنبال فراهم کردن فرصت هایی برای کسانی است که از وطن خود فرار کرده اند. بر اساس گزارش ماه می 2022 شبکه آزادی، یک گروه آزادی مطبوعات در پاکستان، روزنامه نگاران تبعیدی افغان در پاکستان، برای مثال،  نیاز فوری به حمایت مالی، روانی و حرفه ای دارند.

یکی از این روزنامه‌ نگاران که در حال حاضر با نام مستعار احمد شناخته می‌شود به کمیته محافظت از خبرنگاران گفت که در پاییز 2021 پس از مواجه با تهدیدهای متعدد و حمله فیزیکی یکی از اعضای طالبان به پاکستان فرار کرده است. احمد می گوید که در مدت کوتاهی پس از تصرف کابل، مهاجم به دلیل گزارش های قبلی وی، او را شناخت و در حالی که نوزاد بیمارش را به کلینیک می برد، او را مورد لت و کوب قرار داده و تعقیب کرد. احمد قبلاً جنگ افغانستان را برای یک تلویزیونی محلی و همچنین چندین پروژه رسانه یی تحت حمایت ایالت متحده امریکا و نشریه های خارجی  پوشش داده است. از آنجایی که احمد منتظر تایید ویزای مهاجرتی ویژه به ایالات متحده، فرآیندی که احتمالاً سال ها طول می کشد، است. او احساس می کند که کار به عنوان یک فریلنسر در پاکستان برای او عاری از خطر نیست. او درآمد ناچیز و ناپایداری از کمک به خبرنگاران خارجی در انجام مصاحبه های کوتاه و سایر تحقیقات برای گزارش های آنها به دست می آورد.

از آگوست 2021، کمیته محافظت از خبرنگاران نام احمد را در لیست های متعدد تخلیه خبرنگاران افغان در معرض خطر قرار داده است که با کشورهای خارجی و سازمان های منطقه یی به اشتراک گذاشته شده است، اما نتیجه ای نداشته است. در همین حال، خانواده او با دیگر پناهندگان افغان در یک خانه کرایی کوچک زندگی می کنند که تقریباً پنج ساعت در روز برق ندارد. آموزش خصوصی برای فرزندان او که نمی توانند در مکتبهای دولتی محلی تحصیل کنند بسیار گران است و از همین رو ناگزیر اند در خانه بمانند.

مشکلات احمد، بیانگر چالشهای سایر خبرنگاران افغان است که برای شروع زندگی در کشورهای جدید تقلا می کنند. شبکه آزادی در گزارشی” زندگی در برزخ” در مورد خبرنگاران افغان در پاکستان دریافته که 63 در صد از پاسخ دهندگان، که اکثر آنها روزنامه نگاران با تجربه هستند، احساس می کردند که مهارتهای کافی برای ادامه کار در این حرفه در بیرون از کشور خود را ندارند. بیشتر آنها گفته اند که مشکلات مالی، مسکن و بهداشتی دارند. اکثر انها از کمیته محافظت از خبرنگاران تقاضای کمک نموده و گفته اند به دلیل اینکه اجازه کار را ندارند، نمی توانند شامل وظیفه ی شوند. کسانیکه در همسایگی افغانستان در پاکستان هستند به کمیته محافظت از خبرنگاران گفته اند که هنوز به دلیل فعالیت در رسانه ها از جانب طالبان احساس خطر می کنند.

روزنامه نگارانی که درغرب مستقر شده اند و به گزارشگری ادامه می دهند با چالش های خاصی مواجه اند. آنها از انتقامجویی طالبان نه تنها علیه منابع خود، بلکه اعضای خانواده آنها که در افغانستان مانده اند نیز می ترسند. در حالی که خبرنگارانی که با کمیته محافظت از خبرنگاران صحبت کردند، گفتند که هنوز موردی از انتقام علیه یکی از اعضای خانواده را مشاهده نکرده‌ اند، اما تهدیدی را که آنها حس میکنند همچنان ادامه دارد.

به عنوان مثال، شهید می‌گوید که هر شب از خواب بیدار می‌شود تا واتس‌اپ را بیبیند، زیرا می‌ترسد که اعضای خانواده اش به‌عنوان تلافی گزارش‌های وی در مورد جنایات که طالبان در پنجشیر به آن متهم اند، آسیب ببینند. او همچنین در سوگ زندگی قبلی خود به عنوان یک خبرنگار تلویزیونی در افغانستان، جایی که گزارش های او بر جمعیتی با سطح بالای بی سوادی تأثیر گذاشت، گفت: “مردم درهای{ موبی گروپ، شرکت صاحب طلوع نیوز} را می زدند و می خواستند فقط با من صحبت کنند”. اکنون او 7000 مایل دورتر است و تنها راهی که می توانند به او برسند از طریق فضای مجازی است.

سونالی داوان یک پژوهشگر آسیا در کمیته محافظت از خبرنگاران است. او در گذشته به عنوان مدیر برنامه در مرکز کانون وکلای امریکا برای حقوق بشر و با سازمان نجات کودکان، دیده بان حقوق بشر و عفو بین الملل ایالات متحده امریکا کار کرده است.

ولی الله رحمانی پژوهشگر آسیا در کمیته محافظت از خبرنگاران است. او از سال 2016 تا سقوط کابل به دست طالبان در ماه آگوست 2021، بنیانگذار و مدیر رسانه خبرنامه، یکی از نخستین سازمانهای رسانه دیجیتل در افغانستان بود.