200’den çok gazetecinin mesleki faaliyetten dolayı üç yıl üst üste hapiste olması otoriterliğin küresel ölçüde yükseldiğini gösteriyor. Çin 2014 yılının en kötü gazeteci zindancısı oldu. Shazdeh Omari tarafından hazırlanan CPJ özel raporu
17 Aralık 2014 tarihinde yayımlandı
Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ) 2014 yılı içerisinde dünya çapında 221 gazetecinin hapiste olduğunu saptadı; 2013 yılına göre 10 kişilik bir artış var. Bu sayı, CPJ 1990 yılında hapisteki gazetecilerin yıllık çetelesini tutmaya başladığından beri kayıtlara geçen en kötü yıl anlamına geliyor ve Çin, Etiyopya, Burma ve Mısır gibi ülkelerde otoriter yönetimlerin yeniden dirildiğinin altını çiziyor.
Çin’in devlet karşıtı faaliyetler suçlamaları ve İran’ın muhabirler, blog yazarları, editörler ve fotoğrafçıları hapsetmekte uyguladığı döner kapı politikası bu iki ülkeye şüpheyle bakılmasını sağlayan dünyanın en kötü birinci ve ikinci gazeteci zindancıları farkını getirdi. Çin ve İran (her iki ülkede de 2013 yılında iktidara gelen yeni liderlerin özgürlükçü reformlar yapacaklarına dair spekülasyonlara rağmen) birlikte dünya çapında hapsedilmiş gazetelerin üçte birini hapishanelerinde tutuyorlar.
Çin’in hapsettiği 44 gazeteci geçen yılın sayısı olan 32’ye kıyasla artış gösteriyor ve Cumhurbaşkanı Xi Jinping’in medya, hukukçular, muhalifler ve akademisyenler üzerinde devlet yanlısı olmaları için kurduğu baskıyı yansıtıyor. Gazetecileri hapsetmenin yanı sıra Pekin nelerin haber konusu olabileceğine dair kısıtlayıcı yeni kurallar koydu ve uluslararası çalışan gazetecilere vize vermeyi reddetti. Etnik azınlıklara dair meseleler üzerine haber yapmak hassas bir konu olmayı sürdürüyor; hapisteki gazetecilerin neredeyse yarısı Tibet veya Uygur kökenli ki, bunlar arasında akademisyen ve blog yazarı İlham Tohti ve İnternet sitesi Uighurbiz‘de çalışan yedi öğrencisi de var. Çin’de parmaklıklar ardındaki gazetecilerin 29’u devlet karşıtı faaliyet suçlamalarıyla tutuluyor. (Hapisteki gazetecilerin her birine dair detaylı bilgiyi burada okuyabilirsiniz)
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin hükumeti de basına karşı baskıcı tedbirler aldı. İranlı yetkililer bu yıl 30 gazeteciyi hapiste tutuyorlardı ki, bu sayı 2013’te 35 ile daha çok ve 2012’de ise rekor derecede yüksek şekilde 42 idi. CPJ’in 2014 Uluslararası Basın Özgürlüğü Ödülü sahibi Siamak Ghaderi Temmuz ayında hapisten salındı ama aynı ay içerisinde İranlı yetkililer Washington Post muhabirlerinden Jason Rezaian’ı hapse attılar. 2014 sonlarına geldiğimizde hükumet halen Razaian’ın tutuklanma sebebine veya ona karşı getirilen suçlamalara açıklık getirmemişti.
Dünyanın en kötü 10 gazeteci zindancısı listesini tamamlayan ülkeler Eritre, Etiyopya, Vietnam, Suriye, Mısır, Burma, Azerbaycan ve Türkiye. Hapishane sayımı sadece devletler tarafında hapsedilen gazeteciler dikkate alıyor ve devlet olmayan gruplar tarafından alıkonulan gazetecileri içermiyor. Örneğin, CPJ tahminlerine göre Suriye’de ortalama 20 gazeteci kayıp ve bunların birçoğunun militan grup İslam Devleti’nin elinde olduğuna inanılıyor.
2012 ve 2013 yıllarında dünyanın en kötü zindancısı olan Türkiye bu sene düzinelerce gazeteciyi serbest bıraktı ve böylece CPJ sayımındaki parmaklıklar ardındaki gazeteci sayısını yediye düşürdü. Ancak, haberlere göre 14 Aralık günü Türkiye çok sayıda başka gazeteciyi (onların yanı sıra televizyon yapımcılarını, senaryo yazarlarını ve polis memurlarını da) gözaltına aldı ve onları devlete karşı komplo kurmakla suçladı. Gözaltılar Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve iktidar partisi ile ABD’de yaşayan vaiz Fethullah Gülen tarafından yönetilen bir hareketin siyasi mücadelesinden kaynaklandı ve Gülen çizgisinde olan Türkiye’nin en büyük gazetelerinden Zaman’ın genel yayın yönetmeni Ekrem Dumanlı’yı da kapsadı.
Sürekli dünyanın en kötü gazeteci zindancıları arasında yer alan ve bu sene üçüncü gelen Eritre’de yetkililer 23 gazeteciyi hapiste tutuyorlar. Hiçbirine getirilen bir suçlama yok ve yetkililer mahkumların konumları veya sağlık durumları üzerine açıklama yapmayı reddediyorlar. CPJ 2014 yılında bu aşırı baskıcı ülkede uzun süredir hapiste tutulan gazetecilerin durumuna dair yeni bir araştırma gerçekleştirdi. İncelemeler birkaç vakanın kayıtlara eklenmesine veya kayıtlardan çıkarılmasına yol açtıysa da uzun süredir hapiste olanlara dair çok az bilgi edinilebildi.
CPJ araştırmalarına göre, bu yıl Etiyopya’da bağımsız yayımcılar ve blog yazarlarına yönelik gerçekleştirilen bir devlet operasyonu geçen yıl yedi olan hapisteki gazeteci sayısını 17’ye yükseltti ve birçok gazetecinin yurt dışına sürgüne kaçmalarına neden oldu.
CPJ sayımına göre 2011’den beri ilk kez Burma’da gazeteciler hapsedildi: en az 10 gazeteci devlet karşıtı faaliyet suçlamalarıyla hapse girdi. Haftalık haber yayını Unity‘nin beş çalışanı Temmuz ayında 1923 tarihli Devlet Sırları Kanunu kapsamında 10’ar yıl hapse mahkum edildiler. Cumhurbaşkanı Thein Sein’in hükumeti baskıcı ve çağın gerisinde kalmış kanunlarda reform yapmak yerine bu kanunları gazetecileri hapsetmek için kullanıyor.
Azerbaycan’da yetkililer dokuz gazeteciyi hapiste tutuyorlar; geçen yıla göre bir kişi daha fazla. Geleneksel medyaya yönelik gerçekleştirilen bir operasyonun ardından bazı aktivistler sosyal medya sitelerinde halk için devlet medyasına bir alternatif oluşturma çabasına gittiler. CPJ listesi bu yıl Azerbaycan’da insan hakları ihlali ve geniş çaplı yolsuzluk iddialarına dair haber ve yorumlar paylaşan Facebook grupları kurmak ve yönetmekten hapsedilen en az dört aktivisti içermiyor.
Mısır’da hapiste olan gazetecilerin sayısı iki katına çıkarak en az 12’ye ulaştı; bunlardan üç tanesi uluslararası haber kanalı Al-Jazeera’dan.
Amerika kıtalarından çalışan gazetecilerin hapsedilmeleri son yıllarda giderek nadir görülür oldu; 2012 ve 2013 yıllarına birer vaka tespit edildi. Bu yıl ise o bölgede iki vaka gerçekleşti: bir Kübalı blog yazarı eleştirel blog’undan ötürü beş yıl hapse mahkum oldu ve Meksika’da bağımsız bir gazeteci ve Maya hakları aktivisti isyana teşvik ile suçlandı.
CPJ araştırmalarında öne çıkan diğer eğilimler ve detaylar ise şöyle:
- Dünya çapında hapiste 221 gazeteci olması CPJ’in 2013’te belgelediği 211 vaka ile örtüşüyor. 2014’ün sayısı, CPJ’in parmaklıklar ardında mesleki faaliyetlerden hapsedilmiş 232 gazeteci olduğunu belgelediği 2012 yılının ardından ikinci sırada geliyor.
- Dünya çapında 132 gazeteci, diğer bir deyişle hapisteki gazetecilerin %60’ı, devlete karşı işlenen suçlar veya terörizm gibi suçlamalarla hapsedildi. Bu suçlama itibarsızlaştırma veya hakaret gibi tüm diğer suçlamalardan daha çok sefer kullanıldı ancak geçmiş yıllarda getirilen devlet karşıtı faaliyet suçlamalarıyla kabaca aynı oranda.
- Dünya çapında hapisteki gazetecilerin %20’si, diğer bir deyişle 45 gazeteci, aleyhlerine hiçbir suçlama getirilmeksizin hapiste tutuluyor.
- İnternet gazetecileri 120 kişiyle hapisteki gazetecilerin yarısından çoğunu oluşturuyor. Basılı medyada çalışanların sayısı 83; radyo için 15 ve televizyon mecrası için sayı 14.
- Dünya çapında hapisteki gazetecilerin üçte biri, diğer bir deyişle 68 kişi, bağımsız gazeteciler ki bu oran 2013 oranıyla hemen hemen aynı.
- Hapis gazetecilerin sayısının arttığı ülkeler: Eritre, Etiyopya, Çin, Bangladeş, Tayland, Azerbaycan, Bahreyn, Mısır, İsrail ve İşgal Altındaki Filistin Toprakları, Suudi Arabistan.
- 2013 yılında hapishanelerinde gazeteci yokken 2014 sayımına giren ülkeler: Kamerun, Svaziland, Meksika, Küba, Burma, Moritanya, Belarus.
CPJ gazetecileri medyanın yazılı basın, fotoğraf, radyo, televizyon ve İnternet mecralarında haber veren veya kamusal meseleler üzerine yorum yapan insanlar olarak tanımlıyor. CPJ, yıllık hapishane sayımına sadece mesleki faaliyetten dolayı hapsedildiğine emin olduğu gazetecileri dahil ediyor.
CPJ gazetecilerin mesleklerinden dolayı hapsedilmemeleri gerektiğine inanıyor. Örgüt, hapiste gazeteci bulunduran her ülkeye mektuplar göndererek kaygılarını iletti. Geçen yıl, CPJ’in müdafi çabaları en az 41 gazetecinin erken serbest bırakılmasını sağladı.
CPJ’in listesi 1 Aralık 2014 günü 12.01 AM itibariyle hapiste olanların resmidir. Yıl içerisinde hapsedilen ve salınan gazetecileri içermez; bu vakalara dair bilgi ww.cpj.org adresinde bulunabilir. CPJ listesindeki gazeteciler CPJ salındıklarını veya hapiste öldüklerini makul şekilde kesinleştirmedikçe listede kalırlar.
Kaybolan veya suç çetesi ya da militan gruplar gibi devlet olmayan varlıklarca kaçırılan gazeteciler hapishane sayımında yer almaz. Bu vakalar “kayıp” veya “kaçırılmış” olarak işlenir.
Shazdeh Omari CPJ’in haber editörüdür. Daha önce The Village Voice’da Redaksiyon Şefi olarak çalışmış, Amerika Birleşik Devletleri ve Yunanistan’da muhabirlik ve editörlük yapmıştır.
EDİTÖRÜN NOTU: Bu rapor, CPJ’in hapishane sayımı yayımlandığı sırada bir hata sonucu dahil edilmeyen Moritanyalı mahkum Mohamed Cheikh Ould Mohamed’in eklenmesini yansıtmak üzere düzeltilmiştir. Mahkumların listesi de güncellenmiştir.