Türkiye üst üste iki yıl dünyanın en çok gazeteci hapseden ülkesi oldu; hemen ardından ise İran ve Çin geliyor. Dünya genelinde hapisteki gazetecilerin sayısı bir yıl önceye göre azaldı ancak gene de tarihi rekorlara yakın. Elana Beiser’den bir CPJ özel raporu
Yayım tarihi 18 Aralık 2013
Gazetecileri Koruma Komitesi’nin bulgularına göre 2013 yılında dünyadaki hapis gazetecilerin yarısından çoğu Türkiye, İran ve Çin’deydi. CPJ, yıllık hapishane sayımında mesleki faaliyetlerinden dolayı hapsedilmiş 211 gazeteci tespit etti ki, bu 232 gazetecinin hapiste olduğu 2012’den sonra kayda geçen en kötü ikinci yıl.
Ankara, Tahran ve Pekin’deki hoşgörüsüz hükumetler, toplam 107 muhalif muhabir, blog yazar ve editörü susturmak için en çok devlete karşı işlenen suçlara dair suçlamaları kullandılar. Türkiye ve İran, 2013 dâhilinde bazı gazetecileri serbest bırakmalarına karşın birinci ve ikinci sıradaki yerlerini korudular. Çin’de hapis tutunulanların sayısında değişiklik olmadı. (Hapisteki her gazeteciye dair detaylı bilgiyi buradan okuyun.
Buna dair daha çok bilgi
• Blog: Türkiye bir kez
daha dünyanın en
çok gazeteci
hapseden ülkesi
Türkiye hapishanelerindeki gazeteci sayısı bazılarının tutuksuz yargılanmak üzere tahliye edilmeleriyle 49’dan 40’a indi. Bazıları ise sanıkların hapis kaldıkları uzun süre göz önüne alınarak salınmalarını sağlayan yeni yasa değişikliklerinden yararlandılar. CPJ hapishane sayımını 1 Aralık günü kapattıktan sonra salınan gazeteciler de oldu. Gene de, yetkililer halen düzinelerce Kürt gazeteciyi terörizmle ilişkili suçlamalar dâhilinde, başka gazetecileri ise hükumet karşıtı komplolara karıştıkları iddiasıyla hapiste tutuyor. CPJ araştırmaları gösteriyor ki, geniş kapsamlı yazılmış terörle mücadele ve ceza kanunları Türkiyeli yetkililere yasadışı gruplara dair haber yapanları üye sayma imkânı tanıyor.
Bazı gazetecilerin cezalarının sona ermesi ve hükumetin bazı gazetecileri hapisten izinli salma (mahkûmlar cezalarının geri kalanını çekmek için geri çağırılıp çağırılmayacaklarını veya ne zaman çağırılacaklarını bilmiyorlar) politikasını sürdürmesi sonucunda İran’daki tutuklu gazeteci sayısı 45’ten 35’e indi. Bu arada, Haziran ayında yeni Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nın seçilmesine karşın, Yetkililer yeni tutuklamalar gerçekleştirmeye ve azınlık mensubu veya reformist gazetecileri uzun hapis cezalarına çarptırmaya devam ettiler.
2012’de olduğu gibi, Çin’de 32 muhabir, editör ve blog yazarı hapiste. CPJ’in 2005 Uluslararası Basın Özgürlüğü Ödülü sahibi Shi Tao’nun bu yıl içerisinde salınmasına karşın, İnternet üzerinden muhalefete (özellikle de yolsuzluk iddialarında bulunanlara) karşı başlatılan yeni bir operasyon Ağustos ayından itibaren yeni tutuklamalara yol açtı.
Gazetecileri hapseden ülkeler arasındaki ilk 10 sıranın geri kalan basamaklarında Eritre, Vietnam, Suriye, Azerbaycan, Etiyopya, Mısır ve Özbekistan bulunuyor.
Mısır’da 2012 yılında hapiste hiç gazeteci yokken bu yıl beş kişi vardı. Başkan Muhammed Mursi’nin 3 Temmuz 2013 günü zorla devrilmesinden sonra göreve gelen ordu destekli hükumet düzinelerce yerel ve yabancı gazeteciyi gözaltına aldı. Bunların çoğu hükumete muhalif veya Mursi ya da Müslüman Kardeşler sempatizanı olarak görülen gazetecilerdi. Çoğu serbest bırakıldılar.
Suriye’de Başar Esad hükumetinin hapiste tuttuğu gazeteci sayısı geçen seneye göre 15’ten 12’ye düştü ancak bu hapishane sayımı kaçırılan ve silahlı grupların elinde oldukları sanılan düzinelerce gazeteciyi kapsamıyor. 2013 sonlarına doğru Suriye’de yaklaşık 30 gazeteci kayıptı.
Kuzey ve Güney Amerika kıtalarında hapisteki tek gazeteci Amerika Birleşik Devletleri’ndeydi. Yolsuzluk iddiaları ve Alabama eyaletinin Cumhuriyetçi çevrelerindeki skandallar üzerine yazan bağımsız blog yazarı Roger Shuler, iftira kaynaklı içeriğe dair bir mahkeme kararına uymayı reddetmesi sonucunda mahkemeye itaatsizlikten hapsedilmişti. Son yıllarda Amerika kıtalarında gazetecilerin hapsedilmesi giderek seyrekleşiyor; 2012 yılında sadece bir Kübalı gazeteci hapisteyken 2011’de bölgede hapis hiç gazeteci yoktu.
CPJ araştırmalarının gösterdiği diğer eğilimler ve detaylardan bazıları şöyle:
- 211 hapis gazeteci, geçen yılın rekor sayısı 232’ye yakın. 2012 öncesinde CPJ’in yıllık hapishane sayımında kayıtlara geçmiş en yüksek sayı 1996 yılında hapiste olan 185 gazeteciden oluşuyordu. CPJ bu global araştırmayı 1990 yılından bu yana gerçekleştiriyor.
- Dünya çapında 124 gazeteci, hükumeti devirme veya terörizm gibi devlete karşı işlenen suçlar kapsamında hapiste. Bu, iftira veya hakaret gibi benzerleriyle kıyaslandığında tüm diğer suçlamalardan çok daha yüksek bir oran teşkil ediyor ancak geçmiş yıllardaki devlete karşı işlenen suçlar oranıyla kabaca aynı düzeyde. 45 vaka kapsamında hapisteki gazetecilere hiçbir suçlama getirilmiş değil.
- Vietnam’da geçen yıl 14 gazeteci hapisteyken bu sayı yetkililerin ülkenin yegâne bağımsız medyasını oluşturan blog yazarlarına karşı operasyonları sıklaştırması sonucunda 18’e yükseldi.
- Vietnam’ın yanı sıra, hapistekilerin sayısının yükseldiği diğer ülkeler Etiyopya, Bahreyn ve Somali.
- 2012 yılında hapiste hiç gazetecileri yokken 2013 sayımına dâhil olan ülkeler: Jordan, Rusya, Bangladeş, Kuveyt, Makedonya, Pakistan ve Kongo Cumhuriyeti; bunlara ek olarak Mısır ve ABD de var.
- Gazeteci zindancıları arasında Afrika’daki en kötü ülke Eritre. 2012’de 28 gazeteci hapisteyken bu sayı 2013 itibariyle 22. Eritre yasal prosedürü ihlal edenler arasında dünyadaki en kötü ülke; hapistekilerin hiçbirine karşı resmi olarak herhangi bir suçlama getirilmediği gibi, mahkemeye de çıkarılmadılar.
- İnternet gazetecileri 106 kişiyle toplam rakamın yarısını oluşturdu. 97 gazeteci yazılı basın çalışanı.
- Dünya çapındaki hapis gazetecilerin kabaca üçte biri bağımsız çalışan gazeteciler; geçen yıllara göre küçük bir farkla da az bir oran. 2012 yılında hapistekilerin %37’si bağımsız çalışan gazetecilerdi.
CPJ gazetecilerin mesleklerini yaptıkları için hapsedilmemeleri gerektiğine inanıyor. Örgüt, gazeteci hapseden her ülkeye mektuplar göndererek ciddi endişelerini iletti. Geçtiğimiz yıl CPJ’in aktif desteği sonucunda en az 39 gazeteci erken serbest bırakıldı.
CPJ’in listesi 1 Aralık 2013 günü saat 12.01 AM itibariyle hapiste olanları içeriyor. Yıl içerisinde hapsedilen ve salınan pek çok gazeteciyi kapsamıyor; bu vakalara dair bilgiler www.cpj.org adresinden edinilebilir. CPJ listesindeki gazeteciler örgüt salındıklarına veya hapiste öldüklerine dair kesin bilgi edinene dek listede kalıyorlar.
Kaybolan veya suç çeteleriyle militan gruplar gibi devlet olmayan oluşumlar tarafından kaçırılan gazeteciler hapishane sayımında yer almıyor. Bu vakalar “kayıp” veya “kaçırılmış” olarak kayıt altına alınıyor.
Elana Beiser Gazetecileri Koruma Komitesi’nin Yayın Yönetmenidir.